ARTIKELS
REPORTAGE: TWEETALIGHEID IN BXL
ARTIKEL: Tweetaligheid in modern Brussel, is de taalwet achterhaald?
Yasmine Khatouti, 7 april 2023
De tweetaligheid van Brusselse burgers is een onderwerp dat regelmatig aan bod komt in de media. Het gaat hier vooral over de Brusselse ziekenhuizen en de Brusselse publieke diensten, zoals het onderwijs of het openbaar vervoer. Maar de kwestie strekt zich echter uit over alle sectoren en niveaus van het dagelijks leven in Brussel. Volgens de media verloopt het naleven van de taalwet in de hoofdstad zeer moeizaam. De taalwet van 1966 moest een einde aan dit probleem brengen, maar is dat nu zo? Hoe is de situatie geëvolueerd sindsdien?
Een korte geschiedenis
De taalwet dateert uit 1966 en wordt vaak bekritiseerd omwille van de context waarin ze werd opgericht. De tweetaligheid werd niet streng geïmplementeerd. Zo ziet men dat de tweetaligheid die toen in Brussel geïntroduceerd werd alleen geldig was in omgang met ambtenaren. Verkeersborden en officiële mededelingen in de stad verschenen in het Nederlands en het Frans, maar in het dagelijks leven sprak iedereen zijn eigen taal.
Hieruit is later in België een beweging ontstaan om de wet te veranderen en te moderniseren in de hoop een betere tweetalige dienstverlening te kunnen bieden aan de burger.
Aan de andere kant van het debat legt men de nadruk op de complexe structuur binnen de hoofdstad. Het probleem zou niet liggen bij het gewestelijk bestuur, maar bij de lokale besturen. Lokale besturen verwachten niet dat de diensten zelf tweetalig zouden zijn, maar dat de ambtenaren tweetalig moeten zijn.
De Brusselse identiteit
In tegenstelling tot wat velen denken, is de taalproblematiek in Brussel een vrij recent fenomeen. Voor de inrichting van de taalwet was er geen sprake van een culturele kloof, Vlaamse immigranten en Brusselse autochtonen maakten deel uit van dezelfde groep. De taal die ze spraken had dus geen impact op de mate waarin ze konden samenleven. Uit deze harmonie zijn verschillende gradaties van taalassimilatie zoals tweetaligheid en eentaligheid van het Frans geboren.
De verfransing die hierna plaatsvond, en die uiteindelijk leidde tot de afname van de Vlaamse identiteit, heeft gezorgd voor een opmerkelijk fenomeen dat specifiek is aan Brussel. Een nieuwe culturele identiteit ontwikkelde zich, bestaande uit een hybride mengsel van 'Brusselse' waarden en nationale waarden. Dit zorgde voor een verandering in taalgebruik, waarbij nieuwe vormen van tweetaligheid ontstonden.
Deze korte geschiedenis toont aan dat niet alleen België als land een turbulente geschiedenis kent, ook haar hoofdstad kent met haar tweetalig karakter geen gemakkelijke geschiedenis. De gevolgen hiervan, zoals het ontstaan van bepaalde vormen van tweetaligheid in Brussel, zijn vandaag nog steeds relevant.
Uit een eigen enquête over de tweetaligheid in de Brusselse transportdiensten MIVB en NMBS afgenomen bij Brusselaars, blijkt dat de meerderheid van de respondenten gelooft in tweetaligheid als onderdeel van de Brusselse identiteit. Uit deze recente enquête blijkt dat 71,6% van de respondenten het mee eens is met de uitspraak "Tweetaligheid maakt deel uit van de Brusselse identiteit".
De tweetaligheid van Brusselse burgers is een onderwerp dat regelmatig aan bod komt in de media. Het gaat hier vooral over de Brusselse ziekenhuizen en de Brusselse publieke diensten, zoals het onderwijs of het openbaar vervoer. Maar de kwestie strekt zich echter uit over alle sectoren en niveaus van het dagelijks leven in Brussel. Volgens de media verloopt het naleven van de taalwet in de hoofdstad zeer moeizaam. De taalwet van 1966 moest een einde aan dit probleem brengen, maar is dat nu zo? Hoe is de situatie geëvolueerd sindsdien?
Een korte geschiedenis
De taalwet dateert uit 1966 en wordt vaak bekritiseerd omwille van de context waarin ze werd opgericht. De tweetaligheid werd niet streng geïmplementeerd. Zo ziet men dat de tweetaligheid die toen in Brussel geïntroduceerd werd alleen geldig was in omgang met ambtenaren. Verkeersborden en officiële mededelingen in de stad verschenen in het Nederlands en het Frans, maar in het dagelijks leven sprak iedereen zijn eigen taal.
Hieruit is later in België een beweging ontstaan om de wet te veranderen en te moderniseren in de hoop een betere tweetalige dienstverlening te kunnen bieden aan de burger.
Aan de andere kant van het debat legt men de nadruk op de complexe structuur binnen de hoofdstad. Het probleem zou niet liggen bij het gewestelijk bestuur, maar bij de lokale besturen. Lokale besturen verwachten niet dat de diensten zelf tweetalig zouden zijn, maar dat de ambtenaren tweetalig moeten zijn.
De Brusselse identiteit
In tegenstelling tot wat velen denken, is de taalproblematiek in Brussel een vrij recent fenomeen. Voor de inrichting van de taalwet was er geen sprake van een culturele kloof, Vlaamse immigranten en Brusselse autochtonen maakten deel uit van dezelfde groep. De taal die ze spraken had dus geen impact op de mate waarin ze konden samenleven. Uit deze harmonie zijn verschillende gradaties van taalassimilatie zoals tweetaligheid en eentaligheid van het Frans geboren.
De verfransing die hierna plaatsvond, en die uiteindelijk leidde tot de afname van de Vlaamse identiteit, heeft gezorgd voor een opmerkelijk fenomeen dat specifiek is aan Brussel. Een nieuwe culturele identiteit ontwikkelde zich, bestaande uit een hybride mengsel van 'Brusselse' waarden en nationale waarden. Dit zorgde voor een verandering in taalgebruik, waarbij nieuwe vormen van tweetaligheid ontstonden.
Deze korte geschiedenis toont aan dat niet alleen België als land een turbulente geschiedenis kent, ook haar hoofdstad kent met haar tweetalig karakter geen gemakkelijke geschiedenis. De gevolgen hiervan, zoals het ontstaan van bepaalde vormen van tweetaligheid in Brussel, zijn vandaag nog steeds relevant.
Uit een eigen enquête over de tweetaligheid in de Brusselse transportdiensten MIVB en NMBS afgenomen bij Brusselaars, blijkt dat de meerderheid van de respondenten gelooft in tweetaligheid als onderdeel van de Brusselse identiteit. Uit deze recente enquête blijkt dat 71,6% van de respondenten het mee eens is met de uitspraak "Tweetaligheid maakt deel uit van de Brusselse identiteit".
Respondenten werden ook ondervraagd in hoeverre ze tweetaligheid belangrijk vinden in de dienstensector in Brussel, en meer specifiek bij de MIVB en de NMBS. Wel 78,4% van de respondenten vindt het niet belangrijk dat een medewerker van de MIVB/NMBS niet-tweetalig is.
Uit de cijfers hierboven is duidelijk dat tweetaligheid nog steeds een belangrijk onderdeel is van de Brusselse identiteit. Toch vinden de respondenten het niet erg als een medewerker niet-tweetalig is. Dit geeft een ander beeld van de kwestie, een beeld dat zelden in de media voorkomt.
Brussel vandaag
Cijfers uit de BRIO-taalbarometer tonen aan dat Brusselaars uit eentalige, Nederlandstalige gezinnen een flexibele houding aannemen wanneer het gaat om het overschakelen naar het Frans. In 2018 geeft 90% van de respondenten aan over te schakelen naar het Frans wanneer ze te maken hebben met een lokale ambtenaar en deze in het Frans antwoordt.
Brussel vandaag
Cijfers uit de BRIO-taalbarometer tonen aan dat Brusselaars uit eentalige, Nederlandstalige gezinnen een flexibele houding aannemen wanneer het gaat om het overschakelen naar het Frans. In 2018 geeft 90% van de respondenten aan over te schakelen naar het Frans wanneer ze te maken hebben met een lokale ambtenaar en deze in het Frans antwoordt.
Deze gegevens geven een meer genuanceerd beeld over de problematiek van tweetaligheid in Brussel. De realiteit is natuurlijk veel complexer. Nog steeds blijven de media er polariserende uitspraken over doen. Brusselaars ervaren tweetaligheid als een onderdeel van hun Brusselse identiteit. Daarbij tonen ze aan bereid te zijn om over te schakelen naar het Frans wanneer ze niet in het Nederlands geholpen kunnen worden.
Literatuurlijst
Gatz. (2021). Brussel is het Nederlands niet vergeten. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://svengatz.prezly.com/brussel-is-het-nederlands-niet-vergeten
Janssens, R. (2018a). BRIO-taalbarometer 4: De talen van Brussel | BRIO Brussel. Geraadpleegd op 23 januari 2023, van https://www.briobrussel.be/node/14763
Janssens, R. (2018b). BRIO-taalbarometer 4: Het Nederlands als thuistaal | BRIO Brussel. Geraadpleegd op 23 januari 2023, van https://www.briobrussel.be/node/14762
Metsenaere, M. de, & Witte, E. (1990). Taalverlies en taalbehoud bij de Vlamingen te Brussel in de negentiende eeuw. BMGN-Low Countries Historical Review, 105(1), 1–38.
Freie Universität Berlin. (2022). Nederlands in Brussel. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/nl/nedling/taalgeschiedenis/nederlands_in_brussel/#:~:text=Na%20de%20Tweede%20Wereldoorlog%20kwamen,in%20hun%20moedertaal%20te%20volgen
Gatz. (2021). Brussel is het Nederlands niet vergeten. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://svengatz.prezly.com/brussel-is-het-nederlands-niet-vergeten
Janssens, R. (2018a). BRIO-taalbarometer 4: De talen van Brussel | BRIO Brussel. Geraadpleegd op 23 januari 2023, van https://www.briobrussel.be/node/14763
Janssens, R. (2018b). BRIO-taalbarometer 4: Het Nederlands als thuistaal | BRIO Brussel. Geraadpleegd op 23 januari 2023, van https://www.briobrussel.be/node/14762
Metsenaere, M. de, & Witte, E. (1990). Taalverlies en taalbehoud bij de Vlamingen te Brussel in de negentiende eeuw. BMGN-Low Countries Historical Review, 105(1), 1–38.
Freie Universität Berlin. (2022). Nederlands in Brussel. Geraadpleegd op 1 april 2023, van https://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/nl/nedling/taalgeschiedenis/nederlands_in_brussel/#:~:text=Na%20de%20Tweede%20Wereldoorlog%20kwamen,in%20hun%20moedertaal%20te%20volgen
INFOGRAPHIC: TWEETALIGHEID
Auteurs: Khatouti Yasmine; Lelo Christelle, Diewertje Jongert